بحران آب خطری جدی برای زندگی است. موضوعی که همه جنبههای اقتصادی و اجتماعی مردم یک کشور را تحت تأثیر قرار میدهد. متخصصین و فعالان محیطزیست ایران از سالها پیش درباره این رخداد، هشدار دادهاند و راهکارهایی ارائه کردند که هرگز بهصورت اصولی اجرا نشد. شرایط جوی و کمبود بارشها، نبود زیرساختها و مدیریت اشتباه، نابودی منابع آب را در این کشور به ارمغان آورد. اصرار به خودکفایی در زمینه کشاورزی محصولاتی که نسبت آب موردنیاز آنها با سودشان همخوانی ندارد هم پیامدهای جبرانناپذیری داشته و خواهد داشت. بسیاری از افرادی که کسبوکار و صنعت آنها وابسته به آب است، مشاغل خود را ازدستدادهاند و طبیعت به سمت نابودی پیش میرود. در این مقاله مهمترین دلایل بحران آب و راهکارهایی را معرفی میکنیم که با شناخت و بهکارگیری آنها شاید بتوان جلوی ضرر را از جایی گرفت که تبدیل به منفعت شود.
اصلیترین دلایل بحران آب در ایران:
-
کمبود بارش و خشکسالی:
ایران در حالت عادی جزء کشورهایی با بارندگی ناکافی و کم است. وجود مناطق کویری و بیابانها هم در آن تأییدی بر این موضوع هستند. آمار نزولی میزان بارشها در سالهای گذشته، بیشازپیش کنترل بحران آب را سخت کرده و خشکسالی را در مناطق زیادی به ارمغان آورده است. روند کاهشی باران در دو دهه گذشته را از معدود مواردی میتوان نام برد که مدیریت بدون تدبیر در آن نقش ندارد.
-
کشاورزی:
نسبت مساحت تحت اختیار صنعت کشاورزی در کشور نسبت به میزان آب مصرفی آن، ترسناک و خطرناک است؛ از زاویهای دیگر، نرخ اشتغال نیروی انسانی در این بخش و سهمی که در تولید ناخالص ملی دارد، غیرمنطقی بوده و حاصلی ندارد. تکیه بر روشهای سنتی و منسوخ شده و وابستگی زیاد به آب، کشاورزی را به یکی از بیاثرترین صنایع در اقتصاد ایران تبدیل کرده است. شاید وقت آن رسیده تا اهداف خودکفایی در تولید مواد غذایی را که به منابع آبی آسیبهای جبرانناپذیری زده، فراموش کنیم. هر دستاوردی قبل از هر چیز به ظرفیت کافی نیاز دارد.
-
جمعیت:
پیر شدن جمعیت هر کشوری در زمینههای مختلف و در سطوحی گسترده مشکلات بسیاری ایجاد میکند. بااینحال تشویق به فرزندآوری بدون توجه به زیرساختهای لازم و فراهمکردن امکانات کافی، مسائل و درگیریهای بهمراتب بدتری بههمراه خواهد داشت. رشد جمعیتی که در دهههای شصت و هفتاد اتفاق افتاد، همسو با خشکسالی و کمبود بارش، ذخایر آب را با کاهشی روبهرو کرد که متخصصان هنوز موفق به کنترل و جبران آن نشدند.
-
استانداردهای غلط در مصرف:
شاید بتوان ایران را یکی از خلاقترین کشورها در روشهای مصرف اشتباه و عدم رعایت استاندارهای لازم در استفاده از آب نام برد. استفاده از آب آشامیدنی برای آبیاری فضاهای سبز شهری و شستشوها هر لحظه بحران را جدیتر از قبل پیش میبرد. ناتوانی در تصفیه آب مصرفی کارخانهها که بهعلت آلودگی دور ریخته میشوند، دلیل دیگری است که در این زمینه نقش دارد.
-
آلودگی:
خیلی وقت است که انسانها پذیرفتهاند آلودگی در طبیعت بهسبب حضور آنها وجود دارد. آب هم از این قضیه در امان نیست. زبالهها، مواد شیمیایی آفتکشها، کودها، دورریزهای صنعتی و فاضلابهای شهری تنها بخش کوچکی از تخریب منابع طبیعی به دست انسان است. سموم و باکتریهای منتقل شده از مواردی که نامبرده شد، امکان استفاده مجدد از میزان عظیمی از آب را نمیدهد.
-
تحریم:
تحریم در هر کشوری روی همه موضوعات اثر منفی دارد. یافتن حوزههایی که از این بابت ضربه نخورده باشند، کار سختی شده و آب نیز یکی از آنها است. تحریمها، دوری از فناوریهای جدید و کاهش منابع مالی و ارزی را بههمراه داشتند که کشور برای رهایی از حل بحران به طور ضروری به آنها نیاز دارد.
راهکارهایی برای مدیریت آب:
مدیریت بهترین واژهای خواهد بود که میتوانیم برای بحران بهکار ببریم، زیرا کمبود آب چیزی نیست که ایران در آینده با آن روبهرو شود، بلکه همین الان در حال تجربهاش است. راهکارهای پیشگیری و مدیریتی که در ادامه میخوانید، کاربردیترین روشهای جلوگیری از هدررفت را آموزش میدهند:
بازیافت:
به خروجی آبهای مصرفی در خانهها و مراکز تجاری و تولیدی آب خاکستری میگویند. بازیافت و بازگرداندن آن به چرخه مصرف، کمک بزرگی به حل مسئله میکند. صنایع مختلف و کشاورزی میتوانند با مصرف دوباره از این آب صرفهجویی قابلتوجه و خوبی انجام دهند. یکی از موفقترین کشورها در بازیافت، عمان است که توانسته کمبود آب را تا درصد قابلتوجهی مدیریت و حل نماید. بازیافت میتواند از خانهها آغاز شود؛ بهعنوانمثال، آب مصرف شده در پختوپز معمولاً دور ریخته میشود، درحالیکه میتوان در جاهای دیگری مانند آبیاری گلدانها از آن استفاده کرد.
تصفیه:
در مکانهایی که بحران آب در آنها جدی است، مردم بهناچار از منابع تصفیه نشده استفاده میکنند. باکتریها، میکروبها و بیماریهای حاصل از این مصرف، گاهی جبرانناپذیر میشود. بودجهبندی صحیح، کافی و نصب و بهکارگیری دستگاههای تصفیهکننده آب میتواند قدمی روبهجلو برای ارتقای سطح کیفی زندگی مردم این مناطق باشد. تصفیه تا حد قابلقبولی از مشکلات کمآبی را حل میکند.
آبشیرینکن:
ایران از شمال و جنوب به دریاهایی با آبشور و در مرکز و شرق به منابع آبی غیرقابل شرب میرسد. امروزه استفاده از تکنولوژیهای آبشیرینکن، توانایی قابل شرب کردن بخش اعظمی از این منابع را دارند. متأسفانه هنوز بسیاری از این امکانات در کشور وجود ندارد یا بهکار گرفته نمیشود. شیرین کردن آبشور دریا با روشهای امتحان شده حرارتی، ترکیبی و غشایی، منابع طبیعی زیادی برای کشاورزی، کارخانهها و واحدهای صنعتی ایجاد میکند.
تصحیح و مرمت ساختارهای آبرسان:
توجه به جزئیات و برداشتن قدمهای کوچک، کمکهای بزرگی در مدیریت بحران آب میکنند. در اکثر خانهها، پارکها و مراکز اداری و تجاری شیرآلات تعمیر نشدهای یافت میشود که در مجموع آب زیادی را هدر میدهند. تأسیسات آبرسان بینشهری هم از این مشکلات در امان نیستند و هدررفت زیادی دارند.
جداکردن آب شرب از مصرفی:
غیرمنطقیترین نحوه مصرف در منطقهای که با بحران و کمبود میجنگد، یکی بودن آب شرب و مصرفی است. کشورهای پیشرفته و نوآور از سالها پیش، آب آشامیدنی را از مصرفی در شستشو و آبیاری جدا کردند. برای درک عمیقتر این مشکل، یکلحظه به آبی که در حمامها راهی فاضلاب میشود، فکر کنید.
استفاده از ابزارهای فشار آب:
تجهیزات کاربردی وجود دارند که با نصب روی دوشها و شیرآلات به هواسازی بیشتر کمک میکنند و فشار آب را افزایش میدهند. خریداری و استفاده از این ابزار، علاوهبر آب، در مصرف هزینههایتان هم صرفهجویی ویژهای صورت میگیرد.
افزایش نرخها توسط دولت:
گرانی همیشه بد نیست و اتفاقاً در بعضی موارد، بسیاری از رویکردها را اصلاح میکند. قیمت ارزان آب و برق هر انگیزهای برای صرفهجویی و استفاده بهینه را از بین برده است. با افزایش هزینه آب، مصرفکنندگان شهری نظارت جدیتری به عملکرد خود خواهند داشت و شاید دیگر شاهد افرادی با یک شلنگ در دست جلوی خانهها نباشیم. بالارفتن مبلغ برق نیز کشاورزان را وادار به استخراج اصولی آب از منابع زیرزمینی میکند.
اصلاح کشاورزی:
بنیان و پایههای الگوهای کشت و محصولات کشاورزی نیاز به اصلاح و بازبینیهای جدی دارد. مناطق مختلف باید از لحاظ دسترسپذیری به آب، مزایا و معایب کاشت محصولات متنوع، نوع و جنس زمین طبقهبندی شوند. نگاهی نو به کشت گلخانهای، بهرهبردن از بذرهای اصلاحی و آموزش کشاورزان از اقدامات مثبتی است که جای خالی آنها بهشدت احساس میشود.
صرف منابع مالی و بودجه:
کسری بودجه بهدلیل تحریمها و سیاستهای خارجی، کشور را با مشکلات مالی فراوانی روبهرو کرده است. دغدغههای اقتصادی در سطح کلان باعث شده تا توسعه زیرساختهای محیط زیستی تقریباً فراموش شود. سرمایهگذاری و صرف هزینه در جنبههای مختلف منابع آبی، بحران را به طرز چشمگیری مدیریت خواهد کرد. نوسازی سیستمهای آبرسانی شهری، خرید تجهیزات و استفاده از صنایع نوآور و فرهنگسازی و آموزش از جمله مهمترین راهکارهایی است که برای اجرا نیاز به منابع مالی و حمایت دولت دارند.
دستگاههای رسوبزدای الکترونیکی:
رسوبگیری لوازم و تجهیزاتی که در منزل و صنایع مختلف استفاده میشود از تأثیرگذارترین راهکارهای مدیریت آب است که هرکسی میتواند انجام دهد. استفاده از دستگاههای رسوبزدا در وسایلی که به طور روزمره از آنها استفاده میکنیم، علاوهبر صرفهجویی در مصرف آب از تعمیرات پرهزینهای در آینده هم جلوگیری میکند. دستگاههای رسوبزدای الکترونیکی و الکترومغناطیسی جزء ارزانترین و بهترین ابزاری هستند که در خانهها و صنایع بزرگ بهراحتی در دسترس و قابل خریداری است.
بحران آب مسئلهای نیست که در آینده رخ دهد، بلکه موضوعی است که هم اکنون با آن درگیر هستیم. توجه نکردن و نادیدهگرفتن راهکارهای مدیریتی در این زمینه، پشیمانی و صدمات جدی جبرانناپذیری برای همه در تمامی بخشهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بههمراه خواهد داشت. یادگیری روشهای نوین صرفهجویی و بهرهبردن از آنها در زندگی روزمره مثبتترین عملی است که باید انجام شود. در این مطلب سعی کردیم اصلیترین دلایل ایجاد و مدیریت بحران را بررسی کنیم؛ مواردی که نیمی از آنها باید توسط مردم عادی و برخی دیگر توسط دولت و سیاستگذاریهای کلان رعایت و اجرا شود. شرکت تعاونی مهندسی الکترونیک بهرشد با طراحی و تولید انواع دستگاه رسوبزدای الکترونیکی که استفاده از آن در صنایع و منازل، کاهش قابلملاحظهای در میزان مصرف آب و برق و دوام وسایل، تجهیزات و لولهها دارد، آماده ارائه هرگونه مشاوره و کمک به حفظ محیطزیست است.